Kształt rogówki wpływa na bieg promieni światła. Jej zdolność skupiająca jest większa niż soczewki, z tą jednak różnicą, że kształt rogówki jest stały (w tym znaczeniu, że rogówka nie uczestniczy w procesie akomodacji).
Urazy gałki ocznej, zmiany związane z dorastaniem i starzeniem, a także niektóre choroby oczu mogą wpływać na kształt rogówki, a tym samym na proces widzenia, dlatego ocena kształtu (czy raczej topografii) rogówki ma duże znaczenie diagnostyczne. Użycie słowa „topografia”, oznaczającego także ukształtowanie terenu, trafnie oddaje istotę badania. Jego celem jest zmierzenie nierównomierności wyniosłości i wklęsłości rogówki ponad pewien średni poziom, odpowiadający teoretycznie idealnemu kształtowi.
Tradycyjna metoda badania polega na rzutowaniu na rogówkę idealnych okręgów (pierścieni) i obserwacji ich odkształceń. Przypomina to nieco ocenę kształtu terenu na podstawie poziomic naniesionych na mapę topograficzną.
Istota badania
Badanie topografii rogówki jest bezkontaktowe i bezbolesne, a więc w zasadzie w pełni komfortowe dla pacjenta. Jedyny wysiłek, który pacjent musi podjąć, to utrzymanie wzroku na wyznaczonym punkcie fiksacyjnym przez wystarczająco długi czas oraz okresowe powstrzymywanie się od mrugania. Większość osób nie ma z tym problemów, ale u niektórych, zwłaszcza u dzieci, u osób niewspółpracujących oraz u pacjentów z pewnymi schorzeniami towarzyszącymi może być to pewnym utrudnieniem.
Pomocna jest automatyzacja pomiaru, umożliwiająca znaczne skrócenie badania oraz uśrednienie wyników pomiarów przez analizę serii fotografii rogówki. Można wtedy automatycznie odrzucić ujęcia nieudane, np. wykonane podczas mrugania, ruchu gałki ocznej itp.
Ponieważ badanie polega na analizie kształtu obrazu, doskonale nadaje się do automatyzacji i cyfryzacji. Dokładnie w tym kierunku rozwija się technika diagnostyczna. Współczesne topografy rogówkowe są w istocie wyspecjalizowanymi urządzeniami do analizy obrazu rogówki. Proces badania jest niemal całkowicie zautomatyzowany, a możliwości interpretacji i porównywania wyników są ograniczone jedynie przez potrzeby diagnostów i wyobraźnię autorów oprogramowania.
Wskazania
Badanie wykonuje się u pacjentów z objawami sugerującymi choroby rogówki. Po potwierdzeniu diagnozy powtarza się je wielokrotnie w pewnych odstępach czasu w celu monitorowania postępu choroby i oceny skuteczności leczenia. Do częściej spotykanych chorób należą stożek rogówki (łac. keratoconus) i astygmatyzm.
Topografia jest jednym z podstawowych badań u pacjentów kwalifikowanych do zabiegów laserowej korekcji wzroku i operacji zaćmy, zwłaszcza jeśli planowane jest użycie soczewek wieloogniskowych. Badanie to wykonuje się także po urazach i operacjach oka, aby ocenić stan rogówki i monitorować proces leczenia i rekonwalescencji.
Z punktu widzenia praktyki optycznej i optometrycznej topografia rogówki jest ważna, ponieważ dostarcza informacji niezbędnych podczas doboru precyzyjnych soczewek kontaktowych i okularowych, szczególnie soczewek kontaktowych twardych i wieloogniskowych. Precyzyjna diagnoza i dokładne dopasowanie przekładają się na komfort pacjenta, skuteczność korekcji i poprawę jakości życia. Pożądanym efektem ubocznym jest zadowolenie z leczenia i polecanie pracowni kolejnym osobom.
Jak wybrać topograf?
W sprzedaży można znaleźć co najmniej kilkanaście modeli pochodzących od renomowanych producentów. Są to zarówno urządzenia spełniające jedną funkcję, jak i maszyny łączące w jednej obudowie kilka przyrządów diagnostycznych. To pierwsze kryterium wyboru: zastanówmy się, czy potrzebujemy urządzenia uniwersalnego, czy też stawiamy na taki model rozwoju ciemni okulistycznej, w którym będziemy dysponować wieloma urządzeniami wykonującymi swoje podstawowe funkcje.
Przykładowo: jeden z uniwersalnych przyrządów diagnostycznych łączy następujące funkcje:
- aberrometru – analizatora frontu falowego,
- topografu,
- autorefraktometru,
- keratometru,
- pupilometru i pupilografu.
Drugie kryterium to konstrukcja i wygoda obsługi. W przypadku topografów, które są obecnie bardzo mocno zdygitalizowane, chodzi w istocie o wybór urządzenia wyposażonego w interfejs najlepiej odpowiadający przyzwyczajeniom i preferencjom diagnosty. Część urządzeń posiada (oprócz ekranu) tradycyjne przyciski i urządzenia wskazujące, inne bazują niemal wyłącznie na ekranach dotykowych.
Kolejna różnica dotyczy konstrukcji interfejsu użytkownika programu. Wydajnej i przyjemnej pracy sprzyja logiczna struktura menu, szybki dostęp do najczęściej używanych opcji oraz możliwość skonfigurowania głównego ekranu widocznego podczas badania w sposób pożądany przez lekarza albo optometrystę. Jeśli urządzenie jest obsługiwane przez kilka osób, wygodne mogą być profile przechowujące osobno ustawienia optymalne dla każdej z nich.
Ponieważ zasadnicza część badania, czyli analiza obrazu, odbywa się z użyciem oprogramowania komputerowego, warto zwrócić uwagę na szybkość analizy oraz dostępne opcje. Nie wszystkie będą jednakowo potrzebne. Dla przykładu: w gabinecie optometrycznym pracującym dla salonu optycznego raczej nie będą wykorzystywane skomplikowane, specjalistyczne moduły oprogramowania ułatwiające planowanie strategii zabiegu implantacji wieloogniskowej soczewki albo laserowej korekcji ostrości widzenia.
Jeśli obecność takich opcji ma znacząco wpłynąć na cenę całego urządzenia, to można bez większej szkody z nich zrezygnować i wybrać konfigurację dającą najlepszy stosunek ceny do możliwości. Fizycznie będzie to wciąż ten sam doskonały sprzęt, a różnice sprowadzą się do braku pewnych opcji w menu oraz niższej ceny.
Przydatną opcją jest możliwość wydruku wyników badań na drukarce podłączonej bezpośrednio do topogrfu oraz przesłania wyników badań na zewnętrzny komputer lub serwer.
Nowy czy używany?
Topografy rogówkowe można kupić zarówno na rynku pierwotnym, jak i wtórnym. Brak ruchomych części sprawia, że urządzenia te praktycznie się nie zużywają (ew. wymiany może wymagać źródło światła). Trzeba jednak pamiętać, że topograf, podobnie jak wiele innych precyzyjnych przyrządów optycznych, może się rozkalibrować, dlatego dobrą praktyką jest weryfikacja stanu każdego używanego urządzenia przed zakupem. Rozsądnym wyborem będzie zakup bezpośrednio w serwisie lub u autoryzowanego dystrybutora, który dopilnuje, aby wszystkie czynności wymagane podczas przeglądów okresowych zostały wykonane przed przekazaniem urządzenia nowemu właścicielowi.
Ponieważ o możliwościach diagnostycznych topografu rogówkowego w dużym stopniu decyduje wbudowane oprogramowanie, należy zadbać o regularne aktualizacje. Zmiana oprogramowania może poprawić dokładność badania, udostępnić nowe opcje czy skrócić czas oczekiwania na wynik. Procedury aktualizacji mogą się różnić, ale najczęściej sprowadzają się do połączenia urządzenia z zewnętrznym komputerem i uruchomienia na nim instalatora pobranego ze strony producenta. W przypadku wątpliwości w tym zakresie pomocą służą dystrybutorzy i autoryzowane serwisy.
Piotr Kołaczek
autor specjalizuje się w tematyce naukowo-technicznej oraz w artykułach przybliżających wykorzystywanie nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań m.in. w branży optycznej
