Soczewka i zaćma. Co każdy optyk powinien wiedzieć?

Jaskra, zaćma, AMD – to schorzenia, z którymi spotykamy się na co dzień. W tym artykule pochylimy się nad soczewką oraz zaćmą.

Soczewka stanowi istotny element oka, bez którego nie jest możliwe wyraźne widzenie. Uszkodzenia, zmętnienia czy w skrajnym przypadku bezsoczewkowość skutkują pogorszeniem komfortu życia pacjenta. Naturalny proces prezbiopii, nierozerwalnie związany z soczewką, także powoduje obniżenie jakości widzenia.

Moc łamiąca soczewki podczas rozluźnionej akomodacji to 19,11 dpt., przy włączonej akomodacji – 33,06 dpt. Prawidłowa soczewka jest przezroczystą strukturą o dwuwypukłym kształcie, zdolną do załamywania światła i akomodacji. Soczewka zmienia swój wymiar w procesie akomodacji, rośnie także w trakcie życia oraz zmienia swoją grubość. Soczewka nie posiada naczyń krwionośnych, nie jest także unerwiona. Zbudowana jest z torebki, nabłonka soczewki, kory oraz jądra. Jest „zawieszona” przy pomocy włókien obwódki rzęskowej.

Soczewka odpowiada za proces akomodacji. Pozwala on na widzenie wyraźnie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. Jest to możliwe dzięki zmianie jej kształtu. Zmiana ta odbywa się za pomocą mięśnia rzęskowego oraz włókien obwódkowych. Za proces akomodacji odpowiadają włókna nerwu okołoruchowego. Z wiekiem soczewka staje się sztywniejsza i twardsza, a przez to mniej podatna na zmianę kształtu. Około 40. roku życia, w konsekwencji zmiany struktury soczewki, rozpoczyna się starczowzroczność (prezbiopia).
Prezbiopia jest utratą zdolności akomodacji i postępuje z wiekiem. Przyjmuje się, że początek prezbiopii oznacza stan, kiedy amplituda akomodacji spada do wartości mniejszych niż 5 dpt.

Wady soczewki

Patologie soczewki będą wpływały na pogorszenie widzenia. Soczewka może posiadać wady wrodzone – od różnego rodzaju zaćmy wrodzonej po nieprawidłowości budowy soczewki czy wręcz bezsoczewkowość. Częstszą sytuacją jest jednak patologia soczewki związana z wiekiem. Zaćma jest najbardziej rozpowszechnioną chorobą oczu na świecie. Według badań WHO zaćma stanowi najczęstszą przyczynę ślepoty na świecie (obok jaskry i AMD).

Z wiekiem soczewka staje się grubsza i cięższa, a jej zdolność akomodacyjna maleje. Powody powstawania zaćmy są wieloczynnikowe i nie do końca poznane. Objawem zaćmy jest stopniowe pogarszanie się ostrości wzroku. Obraz widziany przez chorego jest zamazany lub przyciemniony, a kolory postrzegane są jako wyblakłe. Zaćmę związaną z wiekiem dzielimy na korową, jądrową oraz podtorebkową tylną. Zmętnienie soczewki może wystąpić także w wyniku urazu, zażywanych leków lub chorób ogólnoustrojowych, np. cukrzycy.

Zaćmę rozpoznaje się podczas standardowego badania okulistycznego. Pacjent już w trakcie wywiadu zwykle zgłasza pogorszenie widzenia, wrażliwość na światło lub pogorszenie widzenia wieczorem. Podczas badania przy użyciu lampy szczelinowej możliwe jest postawienie ostatecznego rozpoznania.

Leczenie zaćmy

Zmiany soczewki prowadzące do zaćmy nie są odwracalne, nie są także znane farmakologiczne metody jej leczenia. Jedyną skuteczną metodą leczenia zaćmy jest leczenie chirurgiczne – wymiana soczewki na soczewkę sztuczną. Do pewnego momentu istnieje możliwość poprawy widzenia przy pomocy okularów. Z zabiegiem nie należy jednak zwlekać zbyt długo, gdyż zbyt późno przeprowadzony zabieg usunięcia zaćmy może rodzić poważne komplikacje, włącznie z utratą wzroku.

Najpopularniejszą metodą chirurgiczną jest fakoemulsyfikacja. Polega ona na rozdrobnieniu zmętniałej soczewki przy pomocy ultradźwięków, a następnie zastąpieniu zmętniałej soczewki nową – sztuczną. Metoda ta pozwala na wykonanie niewielkiego nacięcia na rogówce, poprzez które wprowadzane są narzędzia chirurgiczne. Dzięki niewielkiej ingerencji przy tej metodzie oko się szybko goi i nie ma konieczności zakładania szwów, stąd wiele klinik okulistycznych przeprowadza te zabiegi w ramach tzw. chirurgii jednego dnia.

W Polsce zbieg usunięcia zaćmy jest powszechną procedurą medyczną. W ramach świadczeń zdrowotnych pacjent otrzymuje soczewkę jednoogniskową, przy astygmatyzmie powyżej 2 dioptrii – soczewkę toryczną. Jeśli pacjent chciałby zdecydować się na soczewkę „premium”, w Polsce nie ma możliwości dopłaty do lepszej soczewki wewnątrzgałkowej. Pozostaje zatem wówczas wykonanie zabiegu w prywatnym ośrodku.

W przypadku wymiany soczewki na wszczep jednoogniskowy i jednoogniskowy toryczny (monofokalny) pacjent przez całe życie będzie musiał nosić okulary do czytania. Rozwiązaniem, które umożliwia naśladowanie funkcji akomodacyjnej przez soczewkę sztuczną, są tzw. wszczepy multifokalne. Dzięki nim pacjent może widzieć wyraźnie na każdą odległość bez potrzeby używania okularów. Obecnie soczewki wewnątrzgałkowe, poza imitacją naturalnej soczewki, posiadają także często wysokiej klasy filtr UV oraz bloker światła niebieskiego.

Dobór okularów po zabiegu usunięcia zaćmy

Pacjenci po zabiegu usunięcia zaćmy pojawią się w naszym salonie często po raz pierwszy zaraz po zabiegu w celu wymiany soczewki w okularach do dali na planówkę. Ostateczny dobór korekcji wykonywany jest najczęściej 6 tygodni po zabiegu. Po tym czasie widzenie jest już ustabilizowane i możliwe jest właściwe dopasowanie nowych okularów. Częstą praktyką jest także zalecenie klientowi zakupu okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV.

Zmętnienie torby tylnej

Zaćma wtórna to potoczne określenie zmętnienia torby tylnej. Objawia się ona pogorszeniem widzenia u pacjentów po przebytej operacji usunięcia zaćmy. Powodem spadku ostrości wzroku w tym przypadku jest zamglenie i zmętnienie tylnej torebki oka. Jest to późne powikłanie po zabiegu. Zaćma wtórna dotyczy około 20% pacjentów po wszczepie wewnątrzgałkowym. Najczęstsze jej powody to choroby, np. cukrzyca i atopowe zapalenie skóry. Przy zaćmie wtórnej nie ma leczenia farmakologicznego, nie pomogą także okulary. Jedyny sposób to poddanie się zabiegowi kapsulotomii. Jest to zabieg o niskiej inwazyjności i wysoce bezpieczny. Podczas zabiegu lekarz za pomocą lasera YAG wykonuje otwór w torbie tylnej.

Podsumowanie

Rocznie w Polsce wykonuje się kilkaset tysięcy zabiegów usunięcia zaćmy (dane za 2017 rok mówią o liczbie ponad 300 tys. takich zabiegów), nietrudno zatem w swojej codziennej pracy spotkać osobę chorującą na zaćmę lub pacjenta po zabiegu wymiany soczewki. Optyk musi być szczególnie uczulony na zgłaszane przez klientów objawy pogorszenia widzenia. Naszym zadaniem jest kierowanie klientów do specjalisty i informowanie o konieczności regularnej kontroli narządu wzroku.