Mgr Mateusz Świerad, optometrysta (NO18320)/ Professional Relations Specialist, Vision Care, Bausch Health
Płyny jednak różnią się między sobą – sposobem użytkowania, zalecanym czasem przechowywania oraz składem, który z perspektywy pełnionych funkcji jest istotny.
Higiena związana z soczewkami kontaktowymi jest kluczowym elementem w prawidłowym ich użytkowaniu. Przestrzeganie planowej wymiany soczewek oraz stosowanie się do zaleceń specjalisty i producenta w kwestii pielęgnacji jest obligatoryjne dla zachowania bezpieczeństwa. Płynów do dezynfekcji miękkich soczewek na rynku jest wiele, jednak zasadniczo można je podzielić na dwie grupy: płyny wielofunkcyjne (MPS, z ang. multi-purpose solution) oraz płyny oksydacyjne. Inne płyny do miękkich soczewek, np. oparte na jodopowidonie, są zdecydowanie rzadziej stosowane i nie będą opisane w tym artykule.
Płyny wielofunkcyjne
Kiedy w latach 70. XX w. na szeroką skalę wprowadzone zostały miękkie soczewki kontaktowe, pacjenci, oprócz termicznych, ultradźwiękowych oraz oksydacyjnych metod pielęgnacji, mogli korzystać z osobnych płynów odpowiednio do ich czyszczenia, dezynfekcji oraz płukania. Wiele wad związanych m.in. z metodą termiczną oraz chęć eliminacji konieczności stosowania oddzielnych roztworów spowodowały, że w latach 80. XX w. zaprojektowany został pierwszy płyn wielofunkcyjny [1]. Płyny te w latach 90. tak szybko zyskiwały popularność wśród zarówno specjalistów, jak i pacjentów, że już od ponad 20 lat są najczęściej wykorzystywaną metodą pielęgnacji soczewek kontaktowych [2].
Ich skład na pierwszy rzut oka może wydawać się mniej istotny, ale to właśnie jego znajomość pozwoli nam lepiej zrozumieć konkretne korzyści, które dany płyn może zaoferować pacjentowi, oraz zróżnicuje produkty różnych producentów względem siebie.
Pierwszą i najważniejszą funkcją płynów do pielęgnacji soczewek jest dezynfekcja. W rozwiązaniach wielofunkcyjnych odpowiadają za nią konserwanty. To właśnie od nich zależy, czy płyn jest bezpieczny dla pacjenta i skuteczny w zwalczaniu mikroorganizmów takich jak: wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki (np. Acanthamoeba). Płyny mogą posiadać różne konserwanty, które charakteryzują się odmiennym spektrum działania, ale warto podkreślić, że skuteczność dezynfekcji określana jest dla całego roztworu, a nie pojedynczego składnika. Najbardziej popularnymi konserwantami są: PQ-1, PHMB, Aldox, Aleksydyna.
Drugą funkcją jest czyszczenie. Rola ta jest tylko pozornie podobna do wyżej opisanej. W przeciwieństwie do dezynfekcji warunkuje występowanie osadów lipidowych oraz białkowych. Odpowiadają za to przede wszystkim surfaktanty (np. poloksamina) oraz związki chelatujące (np. EDTA).
Ponadto w każdym płynie znajdują się również substancje stabilizujące m.in. pH roztworu w taki sposób, aby posiadał on właściwości zbliżone do ludzkich łez (np. boran sodu, kwas borowy), dzięki czemu soczewka po założeniu będzie zapewniała pacjentowi wyższy komfort oraz szybszą adaptację. Poza wyżej wymienionymi grupami substancji, które w płynach znajdują się zawsze, mogą zostać do nich dodane również inne substancje, np. wspomagające utrzymanie komfortu. Przykładem może być hialuronian, substancja naturalnie obecna w strukturach zdrowego oka ludzkiego oraz w naturalnym filmie łzowym. Posiada on właściwości zwilżające oraz wpływa na proces gojenia się ran [3].
Pomimo znakomitych właściwości płynów wielofunkcyjnych dostępnych na rynku, nie należy jednak zapominać o prawidłowej procedurze pielęgnacji. Czyszczenie mechaniczne oraz płukanie soczewek znacząco wpływają na zmniejszenie liczby pozostałych mikroorganizmów na powierzchni soczewki kontaktowej [4].
Płyny oksydacyjne
Płyny oksydacyjne obecne są na rynku od początku lat 70. [5,6]. Wysoka skuteczność i relatywnie prosta procedura pielęgnacji spowodowały, że w latach 80. były one najczęściej wykorzystywaną metodą codziennego dbania o soczewki. Pomimo że obecnie to opisane wyżej płyny wielofunkcyjne zajmują pierwsze miejsce na podium, płyny oksydacyjne sukcesywnie od kilku lat zwiększają swój udział i w roku 2020 już co 5. pacjent sięgał właśnie po rozwiązanie tego typu [7]. To również świadczy o coraz szerszej dostępności tych produktów w salonach optycznych. Warto pamiętać, że wiąże się to z pewną odpowiedzialnością osób polecających te produkty, gdyż stosowanie płynów oksydacyjnych jest znacząco różne od użytkowania płynów wielofunkcyjnych. Musi wiedzieć o tym zarówno doradca sprzedaży, jak i pacjent, który z tego płynu zdecyduje się korzystać.
Najważniejszą różnicą jest sposób dezynfekcji. W przeciwieństwie do rozwiązania wielofunkcyjnego środkiem dezynfekującym jest tutaj nadtlenek wodoru H2O2. Z jednej strony warunkuje on znakomite właściwości usuwania mikroorganizmów, ale z drugiej należy pamiętać, że jego kontakt z okiem pacjenta może być bardzo nieprzyjemny. Przed założeniem soczewki przechowywanej wcześniej w płynie oksydacyjnym musi zostać zakończony proces neutralizacji. Proces ten polega na rozkładzie nadtlenku wodoru na tlen oraz wodę (równanie 1). Jest to możliwe dzięki zastosowaniu specjalnego pojemnika z dyskiem katalitycznym lub wykorzystaniu dodatkowej tabletki, którą wrzuca się do pojemnika z płynem i soczewką. Istnieją również inne sposoby na neutralizację nadtlenku wodoru, które zakładają wykorzystanie dodatkowego roztworu, ale są one rzadziej stosowane.
2H2O2 <=> 2H2O+O2
Równanie 1. Równanie chemiczne ukazujące rozpad nadtlenku wodoru po umieszczeniu płynu w odpowiednim pojemniku
Kolejnym ważnym aspektem procesu neutralizacji jest czas. Może on być różny w zależności od konkretnego produktu, ale zazwyczaj wynosi 6 godzin. Pacjent powinien być świadomy, że nie może zakładać soczewki przed upływem minimum czasu określonego przez producenta na opakowaniu. Korzystanie z płynu oksydacyjnego uniemożliwia również płukanie soczewki bezpośrednio przed założeniem jej na oko. Płyny te, podobnie jak w przypadku płynów wielofunkcyjnych, posiadają w swoim składzie dodatkowe substancje stabilizujące i mogą posiadać środki nawilżające.
Wybór konkretnego płynu do pielęgnacji soczewek kontaktowych powinien być podyktowany profilem pacjenta, aspektami zawodowymi oraz klinicznymi. Płyny wielofunkcyjne są dostępne tak naprawdę na każdym kroku, umożliwiają pacjentowi płukanie soczewek w dowolnym momencie, a nowoczesne technologie wykorzystania surfaktantów mogą zwiększać komfort ich użytkowania. Z drugiej strony płyny oksydacyjne nie wymagają od pacjenta mechanicznego czyszczenia oraz nie posiadają konserwantów, co może się okazać szczególnie istotne w przypadku pacjentów z alergiami. Niezależnie jednak od płynu, z którego pacjent będzie korzystał, kluczowym elementem zawsze jest prawidłowo przeprowadzony proces pielęgnacji, który warunkuje bezpieczne korzystanie z tej metody korekcji.
Soczewki kontaktowe i płyny do ich pielęgnacji są wyrobami medycznymi w rozumieniu Ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych.
