Wynika to z przekonania, że osoba słabowidząca potrzebuje powiększenia. Najczęściej jednak zapominamy, że aby coś zobaczyć, konieczne jest światło.
Oko u osoby starszej potrzebuje do siedmiu razy więcej światła niż oko dziecka, aby zobaczyć dokładnie ten sam obraz. Im starsi jesteśmy, tym gorzej widzimy. Z tego względu potrzeba zapewnienia dobrego oświetlenia staje się coraz ważniejsza. Niestety, wraz z rosnącym zapotrzebowaniem na większą ilość światła u starzejącego się oka pojawia się również zwiększona nadwrażliwość na światło. Dobre oświetlenie razem z nowoczesną technologią mogą zapewnić lepsze możliwości wykorzystania ograniczonego widzenia. Widzenie opiera się na kontrastach. Kontrasty z kolei wpływają na naszą zdolność rozróżniania obiektów umieszczonych na tle. Osoba z upośledzeniem wzroku potrzebuje wyjątkowo dużego kontrastu, braku odblasków i wyraźnych przejść między światłem a ciemnością. Dobrze dobrana i odpowiednio skierowana lampka do czytania może być absolutnie niezbędna, aby poprawić widzenie szczegółów. Dla osób z upośledzeniem widzenia i zauważalną nadwrażliwością na światło ważne jest również zapewnienie odpowiedniego, równomiernego oświetlenia ogólnego i zadbanie o to, aby lampy nie oślepiały. Upośledzenie widzenia wraz z zauważalną nadwrażliwością na światło jest powszechne.
Wybierając lampkę do czytania, kierujemy się przede wszystkim temperaturą wyrażoną w kelwinach (K). Temperatura barwowa określa, czy światło lampy jest ciepłe, czy zimne. Poniżej 3300 K – barwa biała ciepła (do oświetlenia wewnętrznego).
Od 3300 do 5300 K – barwa biała neutralna (do oświetlenia biurowego, przemysłowego i zewnętrznego).
Ponad 5300 K – barwa biała zimna (do m.in. oświetlenia zewnętrznego).
Kolejnym ważnym parametrem jest jasność oświetlenia. Tu najczęściej możemy spotkać się z dwoma oznaczeniami. Lm – lumeny i lux – luksy. Lumen opisuje, upraszczając definicję, ilość światła wyemitowaną przez źródło światła i wypromieniowaną równo we wszystkich kierunkach. Jest to miara postrzeganej jasności źródła światła widzianego przez ludzkie oko. To najlepsza skala do opisania żarówek, ponieważ świecą one we wszystkich kierunkach (choć precyzyjniej byłoby napisać, że pole oświetlenia typowej żarówki wynosi około 320°).
W przypadku gdy wybieramy oświetlenie do określonych zadań, takich jak czytanie czy majsterkowanie, jak również w przypadku źródeł kierunkowych (jak większość żarówek LED) bardziej miarodajnym będzie opis w luksach. Luks (lux) opisuje faktyczną ilość światła padającą na powierzchnię na określonym dystansie. Dla przykładu zmniejszenie dystansu z 30 cm na 15 cm dwukrotnie zwiększa jasność podaną w luksach. Z tego powodu, wybierając np. lampę do czytania, powinniśmy sprawdzić jej jasność dokładnie w odległości, w jakiej będziemy czytać, lub jeśli nie mamy takiej możliwości, porównując opis lub specyfikację dla określonego dystansu.
Jakie wartości będą nam potrzebne do różnych zastosowań?
W słoneczny dzień jasność na zewnątrz budynku osiąga około 10000 luksów. Wewnątrz budynków i blisko okna jasność jest redukowana do 1000 luksów. Z daleka od okna wartość ta może spaść do zaledwie 100 luksów. Z tego powodu dodatkowe oświetlenie jest konieczne, aby zapewnić wystarczającą jasność do czytania i uniknąć zmęczenia oczu.
Zgodnie z normą EN12464 (Oświetlenie miejsc pracy) minimalna jasność potrzebna do pracy z normalnej wielkości detalami to 500–1000 luksów w zależności od czynności.
Do pracy z mniejszymi elementami potrzebujemy nieco więcej (1000–2000 luksów). Do bardzo precyzyjnej pracy z małymi elementami wymagane jest 2000–4000 luksów, czasem nawet więcej. Te wartości pokazują, że warto pomyśleć nie tylko o komforcie pacjentów, ale i o swoim własnym.
Aby ułatwić dobór oświetlenia, posłużę się rekomendacjami naszego partnera, firmy Daylight Company, specjalizującej się w produkcji lamp do wielu zastosowań.
Ogólne zastosowania: czytanie, ogólne rysowanie, montaż mechaniki, proste rzemiosło. Zalecana jasność: 500–1000 luksów.
Praca z małymi elementami: precyzyjne rysowanie i malowanie, prace mechaniczne i inżynierskie, kontrola elektroniki, kontrola jakości, testowanie i dopasowanie, szycie i prace ręczne, ogólna kosmetyka, manicure i pedicure, robienie tatuaży. Zalecana jasność: 1000–2000 luksów.
Praca wymagająca wysokiej precyzji (oraz długotrwała praca w niskim kontraście): precyzyjna mechanika i inżynieria, prace w laboratorium, bardzo precyzyjne rysowanie i malowanie, szycie i wykonywanie precyzyjnych detali, precyzyjne działania kosmetyczne. Zalecana jasność: 2000–4000 luksów.
W kontekście wielu zastosowań, choć raczej niedotyczących czytania, a raczej pracy i hobby, należy pamiętać o jeszcze jednym parametrze, jakim jest odwzorowanie kolorów. O wpływie światła sztucznego na rozpoznawanie kolorów w stosunku do światła naturalnego mówi nam parametr CRI (Colour Rendering Index). Jest on podawany w zakresie 0–100. Normy stanowią, że oświetlenie w miejscu pracy powinno mieć przynajmniej indeks 80 CRI, ale im większa wartość tego parametru, tym lepiej.
Warto również pamiętać o zwróceniu uwagi na elementy niemające bezpośredniego związku z emisją światła, ale posiadające duże znaczenie zwłaszcza w przypadku osób słabowidzących. Oto, co należy zrobić:
- zminimalizować odblaski,
- dostosować oprawy oświetleniowe,
- używać regulowanych opraw,
- uważać na umiejscowienie oprawy,
- unikać opraw, w których źródło światła jest widoczne,
- zwiększyć kontrasty (wrażliwość na kontrast pogarsza się z wiekiem).
Warto wprowadzić również niżej wymienione zmiany, które mogą ułatwić codzienne życie:
- wyraźne oznaczenie wyłączników,
- oznaczenie dolnego i górnego stopnia schodów za pomocą kontrastowych pasków.
Pamiętaj, że!
- Kawa jest lepiej widoczna w jasnej filiżance.
- Jasne naczynia najlepiej widać na ciemnej powierzchni.
- Mleko jest lepiej widoczne na kolorowym talerzu.
Lampy dedykowane dla słabowidzących są przede wszystkim wyposażone w bardzo duży zakres regulacji ich ustawienia względem użytkownika. Ponadto mają możliwość dostosowania natężenia światła, a niektóre mogą nawet zmieniać kolory światła.
Więcej informacji na temat doboru oświetlenia i przystosowania otoczenia dla osoby słabowidzącej uzyskają państwo pod adresem:
biuro@ophtalmica.pl.
Sebastian Nowakowski
Specjalista ds. pomocy optycznych
