Określenie to wyraża rosnące obawy specjalistów na temat wpływu restrykcji związanych z pandemią COVID-19 na częstotliwość występowania oraz progresję krótkowzroczności wśród dzieci na całym świecie. Według raportu UNESCO w pierwszym okresie pandemii COVID-19 (2. kwartał 2020 r.), wprowadzone restrykcje bezpośrednio dotknęły około 1,37 mld uczniów na świecie. Polska obok Łotwy, Bułgarii, Bośni i Hercegowiny, Czech oraz Słowacji należała do krajów europejskich, w których szkoły były zamknięte najdłużej (ponad 41 tygodni) 2. Z powodów epidemicznych konieczne stało się wprowadzenie edukacji zdalnej zamiast spotkań bezpośrednich i nauki w szkolnej ławce. Zalecenia utrzymania dystansu społecznego oraz sposób nauczania zamknęły dzieci w domach i ograniczyły czas spędzony na zewnątrz. Ponadto ograniczenia w przemieszczaniu się i dostępności usług zdrowotnych negatywnie wpłynęły na możliwość regularnych badań także w ochronie zdrowia oczu 1.
Krótkowzroczność – czynniki ryzyka
Współcześnie nie ma jednoznacznych badań potwierdzających wpływ stosowania urządzeń elektronicznych na pojawienie się i progresję krótkowzroczności 3, jednak wpływ długotrwałego używania tych urządzeń przez dzieci może prowadzić do innych niekorzystnych zmian w rozwoju 4–6. Dostępne są natomiast liczne dowody naukowe potwierdzające wpływ długotrwałej pracy z bliskich odległości (szczególnie czytania) na występowanie krótkowzroczności7. Ponadto badania wskazują na ochronny wpływ czasu spędzonego w świetle dziennym na występowanie krótkowzroczności. Co ważne, prewencyjny wpływ ma przebywanie nawet np. w cieniu drzew lub w innych zacienionych obszarach8. Ograniczenia związane z pandemią COVID-19, które znacząco zwiększyły czas spędzony na pracy z bliskiej odległości (lekcje przed ekranem zamiast tablicy w szkolnej sali) i skróciły czas spędzony w świetle dziennym (nakaz pozostawania w domu) mogą mieć wpływ zarówno na częstotliwość występowania, jak i na progresję krótkowzroczności wśród dzieci, która już przed pandemią COVID-19 została uznana za globalny problem 9–10.
Jaki wpływ na krótkowzroczność wywarła pandemia?
Obecnie dostępne są jedynie pojedyncze badania na temat wpływu efektów restrykcji w czasie pandemii na wady wzroku u dzieci, możemy się jednak spodziewać większej ilości danych na ten temat w najbliższej przyszłości.
Badanie przesiewowe11 prowadzane od 2015 r., wykonane metodą fotorefrakcji na dzieciach w wieku od 6 do 13 roku życia, wykazało przesunięcie wad wzroku w kierunku krótkowzroczności średnio o -0,3 dioptrii w roku 2020 w porównaniu do lat poprzednich (2015–2019). Badanie to wykazało również zwiększoną częstotliwość występowania wady krótkowzrocznej (średnio o 11,8 %), szczególnie w młodszej grupie wiekowej (6–8 lat) w roku 2020 w porównaniu do lat poprzednich (2015–2019). Nie wykazano natomiast zwiększenia częstotliwości występowania krótkowzrocznej wady wzroku w starszej grupie wiekowej (9–13 lat) w 2020 r. w porównaniu do lat poprzednich (2015–2019). Może to wskazywać na potencjalnie większą podatność układu wzrokowego (wady refrakcji) młodszych dzieci na zmiany środowiskowe. Możliwe też jest, że starsze dzieci były już poddane którejś z metod kontroli progresji krótkowzroczności, np. ortokeratologii, co mogło wpłynąć na wyniki pomiarów wad wzroku. Mimo że badanie zostało przeprowadzone na wielu dzieciach (123 tys. osób), to jednak metoda pomiaru refrakcji (fotorefrakcja bez cykloplegii) oraz brak pomiaru biometrii i wywiadu na temat stosowania metod kontroli progresji krótkowzroczności mogą zaburzać wyniki.
Inne badanie 12 przeprowadzone na mniejszej, 115-osobowej grupie dzieci krótkowzrocznych (pomiędzy 8 a 17 rokiem życia), wykazało wzrost wady krótkowzrocznej (mierzonej po cykloplegii) w 2020 r. (średnio o -0,23 dioptrii) w porównaniu do lat poprzednich (2017–2019). Ponadto badanie to wykazało mniejszą progresję krótkowzroczności u dzieci, które w czasie edukacji zdalnej przebywały w świetle dziennym (na dworze) przynajmniej 2 godziny na dobę oraz u dzieci mieszkających w domach jednorodzinnych.
Do pełnego zrozumienia wpływu pandemii COVID-19 na występowanie i rozwój krótkowzroczności u dzieci potrzebnych jest więcej lepiej zaprojektowanych badań.
Co możemy zrobić?
Rola specjalistów ochrony wzroku w ograniczaniu potencjalnie negatywnych skutków pandemii w zakresie ryzyka pojawienia się i progresji krótkowzroczności u dzieci może opierać się o dwa główne elementy:
1. Edukacja pacjentów i ich rodziców lub opiekunów na temat higieny wzroku i pracy z bliska. Zaleca się pracę z dalszych odległości (ponad 33–40 cm), robienie przerw (15 minut) przy długotrwałej (1 godzina) pracy z przed ekranem. Można też zastosować zasadę 20–20–20, według której co 20 minut pracy należy przez 20 sekund skupić wzrok na obiekcie położonym 20 stóp dalej (6 m). Ponadto uważa się, że wielkość fontu w urządzeniach elektronicznych powinna być przynajmniej dwa razy większa niż optotypy odpowiadające ostrości wzroku do bliży dziecka 1. Ważna jest również edukacja oraz zachęcanie pacjenta i jego rodziców lub opiekunów do spędzania czasu z dzieckiem (najlepiej 2 godziny dziennie) w świetle dziennym.
2. Dokładne badanie wady wzroku dzieci oraz podstawowych parametrów akomodacji i widzenia obuocznego (takich jak: odpowiedź akomodacji, punkt bliski akomodacji, punkt bliski konwergencji, sprawność akomodacji, pomiar forii i ustawienia oczu)1. Dodatkowo zaleca się stosowanie rekomendowanych procedur prowadzenia pacjentów krótkowzrocznych, takich jak badanie po cykloplegii, pomiar biometrii gałki ocznej oraz stosowanie metod kontroli progresji krótkowzroczności 13.
Ograniczenia związane z pandemią COVID-19 zmieniły zarówno warunki uczenia się, jak i spędzania czasu wolnego przez dzieci, co może potencjalnie zwiększyć częstotliwość występowania i progresję krótkowzroczności. Specjaliści ochrony wzroku powinni edukować i w odpowiedni sposób prowadzić pacjentów zagrożonych ryzykiem pojawienia się krótkowzroczności.
Bibliografia
1. Hussaindeen, J.R., et al., Managing the myopia epidemic and digital eye strain post COVID-19 pandemic – What eye care practitioners need to know and implement? Indian J Ophthalmol, 2020. 68(8): p. 1710–1712.
2. UNESCO. Education: From disruption to recovery. 2021 [cited 2021 12.09.2021].
3. Lanca, C. and S.M. Saw, The association between digital screen time and myopia: A systematic review. Ophthalmic Physiol Opt, 2020. 40(2): p. 216–229.
4. Dossey, L., FOMO, digital dementia, and our dangerous experiment. Explore (NY), 2014. 10(2): p. 69–73.
5. Bozzola, E., et al., Media devices in pre-school children: the recommendations of the Italian pediatric society. Ital J Pediatr, 2018. 44(1): p. 69.
6. Hosokawa, R. and T. Katsura, Association between mobile technology use and child adjustment in early elementary school age. PLoS One, 2018. 13(7): p. e0199959.
7. Huang, H.M., D.S. Chang, and P.C. Wu, The Association between Near Work Activities and Myopia in Children-A Systematic Review and Meta-Analysis. PLoS One, 2015. 10(10): p. e0140419.
8. Wong, C.W., et al., Digital Screen Time During the COVID-19 Pandemic: Risk for a Further Myopia Boom? Am J Ophthalmol, 2021. 223: p. 333–337.
9. Flanagan, J., et al., Myopia: a growing epidemic. Community Eye Health, 2019. 32(105): p.
10. Resnikoff, S., et al., Myopia – A 21st Century Public Health Issue. Invest Ophthalmol Vis Sci, 2019. 60(3): p. MI–MII.
11. Wang, J., et al., Progression of Myopia in School-Aged Children After COVID-19 Home Confinement. JAMA Ophthalmol, 2021. 139(3): p. 293–300.
12. Aslan, F. and N. Sahinoglu-Keskek, The effect of home education on myopia progression in children during the COVID-19 pandemic. Eye, 2021.
13. Németh, J., et al., Update and guidance on management of myopia. European Society of Ophthalmology in cooperation with International Myopia Institute. Eur J Ophthalmol, 2021: p. 1120672121998960.
mgr Sylwia Kropacz-Sobkowiak
Optometrystka i kontaktolog, wykładowca w Pracowni Fizyki Widzenia i Optometrii
Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu
