Pacjenci często zadają pytania o to, czy czytanie przy słabym świetle rzeczywiście psuje oczy, czy długie korzystanie z ekranów powoduje wadę, albo czy noszenie okularów nie pogorszy jeszcze bardziej widzenia. Takie przekonania są powtarzane od lat i choć brzmią wiarygodnie, nie zawsze mają pokrycie w faktach naukowych.
W dobie rosnącej liczby przypadków krótkowzroczności szczególnie ważne jest zrozumienie, co naprawdę wpływa na rozwój tej wady, a co jest jedynie błędnym przekonaniem. Pozwala to podejmować świadome decyzje dotyczące profilaktyki i leczenia. W tym artykule omówiono najpopularniejsze mity wraz z wyjaśnieniem ich źródła oraz przedstawieniem naukowych faktów obalających mylne przekonania.
Słabe światło
Wielu rodziców uważa, że czytanie książki wieczorem przy lampce nocnej albo nauka w gorszym oświetleniu mogą „zepsuć oczy” i prowadzić do krótkowzroczności. W rzeczywistości to bardzo powszechne, ale błędne przekonanie. Faktem jest, że słabe światło może powodować szybsze zmęczenie wzroku, bóle oczu czy spadek koncentracji, ale nie jest bezpośrednią przyczyną rozwoju wady.
Doniesienia naukowe potwierdzają, że nie ma dowodów, aby samo czytanie przy słabym świetle zwiększało ryzyko krótkowzroczności. Sherwin i wsp. (2012) w szeroko zakrojonym badaniu nie znaleźli związku między jakością oświetlenia a występowaniem wady, podkreślając jednocześnie dużo większe znaczenie czasu spędzanego na świeżym powietrzu i ogólnej ilości pracy z bliska¹.
Ekrany i bliska praca
To przekonanie pojawia się bardzo często – rodzice winą za rosnącą falę krótkowzroczności u dzieci obarczają smartfony, tablety i komputery. W rzeczywistości samo patrzenie w ekran nie jest przyczyną wady. Kluczowe znaczenie ma całkowity czas spędzany na pracy z bliska oraz brak równowagi między aktywnościami w pomieszczeniach a przebywaniem na świeżym powietrzu.
Badania wykazują, że dzieci, które spędzają dużo czasu na zewnątrz, mają istotnie niższe ryzyko rozwoju krótkowzroczności – niezależnie od tego, ile korzystają z ekranów. Huang i wsp. (2015) podkreślają, że duża ilość czasu polegającego na „pracy z bliska” (niezależnie od tego, czy przy książce, czy urządzeniu cyfrowym) wiąże się z większym ryzykiem, a głównym czynnikiem ochronnym jest regularna ekspozycja na światło dzienne².
Okulary a progresja
To jeden z najbardziej szkodliwych mitów, który sprawia, że część rodziców unika korekcji krótkowzroczności u dzieci, obawiając się „rozleniwienia oczu”. W rzeczywistości brak odpowiednio dobranej korekcji może prowadzić do przeciążenia układu wzrokowego, ogólnego pogorszenia komfortu widzenia, a u dzieci również do problemów w nauce i koncentracji.
Badania naukowe nie potwierdzają, że noszenie okularów przyspiesza progresję krótkowzroczności. Wręcz przeciwnie – Gwiazda i wsp. (2003) wykazali, że brak pełnej korekcji nie hamuje, a może nawet sprzyjać dalszemu pogłębianiu się wady³. Korekcja okularowa zapewnia prawidłowe ogniskowanie obrazu na siatkówce i redukuje wysiłek akomodacyjny.
Ćwiczenia oczu
W internecie i książkach popularnonaukowych często można znaleźć programy „treningów oczu”, które rzekomo mają cofać krótkowzroczność. Ćwiczenia te opierają się na zmianach fiksacji, patrzeniu w dal i blisko lub wykonywaniu specjalnych zestawów ruchów gałek ocznych.
Choć mogą one poprawić komfort widzenia i zmniejszyć objawy zmęczenia, nie wpływają na główną przyczynę krótkowzroczności – wydłużenie osi gałki ocznej. Badania Rawstrona i wsp. (2005) potwierdzają, że tzw. treningi wzrokowe nie zatrzymują ani nie cofają krótkowzroczności⁴. Mogą wspierać terapię akomodacyjną lub łagodzić objawy zespołu widzenia komputerowego, ale nie zastąpią korekcji optycznej ani nowoczesnych metod kontroli progresji.
Geny i środowisko
Wielu rodziców zakłada, że skoro sami nie mają wady wzroku, ich dzieci również jej nie rozwiną. To błędne przekonanie, ponieważ krótkowzroczność jest uwarunkowana zarówno genetycznie, jak i środowiskowo.
Rzeczywiście, dzieci rodziców krótkowzrocznych mają większe ryzyko wystąpienia wady, jednak brak krótkowzroczności w rodzinie nie gwarantuje, że dziecko pozostanie wolne od problemu. Badania Jones i wsp. (2007) pokazały, że styl życia – zwłaszcza ilość czasu spędzanego na świeżym powietrzu oraz intensywna praca z bliska – odgrywa kluczową rolę⁵. Oznacza to, że nawet dzieci bez obciążenia genetycznego mogą rozwinąć krótkowzroczność, jeśli spędzają zbyt mało czasu na zewnątrz i zbyt dużo przy książkach czy ekranach.
Podsumowanie
Krótkowzroczność jest wadą refrakcji, wokół której przez lata narosło wiele mitów. Przekonania o tym, że czytanie przy słabym świetle psuje wzrok, że ekrany są bezpośrednią przyczyną wady, a okulary pogarszają widzenie, nie znajdują potwierdzenia w badaniach naukowych. Podobnie nieprawdziwe są obietnice cofnięcia krótkowzroczności za pomocą ćwiczeń oczu czy przekonanie, że brak obciążenia genetycznego chroni dziecko przed rozwojem wady.
Fakty pokazują, że kluczowe znaczenie mają czynniki środowiskowe – czas spędzany na świeżym powietrzu, równowaga między pracą wzrokową a odpoczynkiem oraz regularne badania kontrolne.
Rolą specjalistów jest nie tylko dobór odpowiedniej korekcji czy nowoczesnych metod kontroli progresji, ale także edukacja pacjentów i rodziców. Rzetelna wiedza obala mity i wspiera podejmowanie świadomych decyzji dotyczących profilaktyki oraz leczenia krótkowzroczności.
Magdalena Moczulska
optyczka, optometrystka, autorka bloga i kanału na portalu YouTube
1. Sherwin JC, Hewitt AW, Coroneo MT, Kearns LS, Griffiths LR, Mackey DA. The Association Between Time Spent Outdoors and Myopia in Children and Adolescents: A Systematic Review and Meta-analysis. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2012;53(6):2856–2865. PMID: 22531631.
2. Huang HM, Chang DS, Wu PC. The Association Between Near Work Activities and Myopia in Children—A Systematic Review and Meta-Analysis.
Acta Ophthalmol. 2015;93(6):463–476. PMID: 25302786.
3. Gwiazda J, Hyman L, Hussein M, Everett D, Norton TT, Kurtz D, Leske MC, Manny R, Marsh-Tootle W, Scheiman M. A Randomized Clinical Trial of Progressive Addition Lenses Versus Single Vision Lenses on the Progression of Myopia in Children. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2003;44(4):1492–1500. PMID: 12657584.
4. Rawstron JA, Burley CD, Elder MJ. A Systematic Review of the Applicability and Efficacy of Eye Exercises. J Pediatr Ophthalmol Strabismus. 2005;42(2):82–88. PMID: 15825744.
5. Jones LA, Sinnott LT, Mutti DO, Mitchell GL, Moeschberger ML, Zadnik K. Parental History of Myopia, Sports and Outdoor Activities, and Future Myopia. Invest Ophthalmol Vis Sci. 2007;48(8):3524–3532. PMID: 17652719.
