Może wynikać z różnic refrakcyjnych, zastosowanych soczewek korekcyjnych, procedur chirurgicznych lub czynników wrodzonych. Prawidłowe rozpoznanie tego stanu przy użyciu specjalistycznych testów i odpowiednie postępowanie mogą znacznie poprawić komfort noszonej korekcji i usprawnić widzenie.
Słowo anizeikonia pochodzi od greckich słów: αν⋅ιος, εικων, które oznaczają odpowiednio „nierówny” i „obraz”. Anizeikonia występuje, gdy istnieje różnica w postrzeganej wielkości lub kształcie obrazu i często jest wynikiem anizometropii, czyli różnicy w błędzie refrakcji. Gdy anizeikonia jest spowodowana anizometropią, nazywa się ją anizeikonią optyczną. W odróżnieniu od niej, zmiany w obrębie siatkówki w okolicy plamki również mogą przyczyniać się do wrażeń względnej różnicy wielkości i/lub kształtu postrzeganych przedmiotów – mówimy wtedy o anizeikonii siatkówkowej. Warto wiedzieć, że anizeikonia we wczesnym wieku może prowadzić do ambliopii, a pojawiająca się u osób dorosłych powoduje szereg dolegliwości, m.in.: astenopię, bóle głowy, diplopię, zawroty głowy, nerwowość, zaburzenia równowagi, nudności czy nietolerancję okularów.
Powiększenie okularowe
Soczewki okularowe zmieniają zbieżność wiązki światła, umożliwiając powstanie wyraźnych obrazów siatkówkowych, jednocześnie jednak wpływając na ich wielkość. W przypadku nieskorygowanego oka na siatkówce nie tworzy się wyraźny obraz. W związku z tym wysokość rozmazanego obrazu mierzy się od środka krążka rozmycia odpowiadającego każdemu z punktów przedmiotu (rys. 1).
Rys.1. Wielkość nieostrego obrazu w oku krótkowzrocznym nieskorygowanym.
W przypadku oka skorygowanego soczewką obraz siatkówkowy jest wyraźny (rys. 2).
Rys. 2. Wielkość obrazu w oku krótkowzrocznym skorygowanym soczewką okularową.
Stopień powiększenia lub pomniejszenia obrazu wywołanego soczewką korekcyjną charakteryzuje się tzw. powiększeniem okularowym POK, które definiuje się jako:
POK = wielkość obrazu siatkówkowego odległego przedmiotu w oku skorygowanym / wielkość obrazu siatkówkowego odległego przedmiotu w oku nieskorygowanym
- POK= W/W’
Powiększenie okularowe jest stosunkiem rozmiarów obrazów tworzonych przez to samo oko, a zatem znajomość szczegółów budowy układu optycznego oka nie jest tutaj konieczna. Najważniejsze jest to, że kąt, pod jakim główny promień wchodzi do źrenicy wejściowej, jest proporcjonalny do kąta, pod jakim główny promień opuszcza źrenicę wyjściową oka, a ten z kolei jest proporcjonalny do wysokości obrazu siatkówkowego.
Pełny wzór na powiększenie spowodowane przez grubą soczewkę można zapisać jako:
gdzie:
- Pc’ = tylna moc czołowa soczewki
- P1 = moc przedniej powierzchni soczewki
- d = grubość soczewki
- n = współczynnik załamania światła materiału soczewki
- e = odległość od tylnej powierzchni soczewki do źrenicy wejściowej
Pierwszy czynnik w nawiasach klamrowych nazywany jest czynnikiem kształtu, ponieważ zależy od konstrukcji soczewki (moc jej przedniej powierzchni P1 i d). Często wartość powiększenia okularowego wyrażamy w procentach.
Drugi czynnik w nawiasach klamrowych nazywany jest czynnikiem mocy, ponieważ zależy tylko od tylnej mocy wierzchołkowej soczewki, a nie od jej kształtu. Jest to czynnik, który uzyskujemy dla cienkiej soczewki.
Anizeikonia optyczna
W wielu przypadkach anizeikonia optyczna jest prognozowana przez obliczenie różnicy w powiększeniu soczewek okularowych prawego i lewego oka. Uważa się, że różnice obrazów do wielkości ok. 1% zwykle są dobrze tolerowane, trudności pojawiają się przy różnicy 3%–5%. W tym przedziale zwykle fuzja obrazów jest nadal możliwa, choć osłabiona, a stereopsja wciąż jest zachowana. Natomiast gdy różnica wielkości obrazów przekracza 5%, w sposób znaczący zakłócane jest widzenie obuoczne. W praktyce często stosuje się zasadę, że każde 0,25 dioptrii anizometropii powoduje około od 0,25% do 0,5% anizeikonii. Jednak szczegółowe obserwacje wykazały, że ta reguła w znacznym stopniu zawyża wartość anizeikonii, stąd konieczność przeprowadzania pomiarów z użyciem specjalistycznych testów.
Należy zauważyć, że występująca różnica wielkości obrazów nie zawsze będzie symetryczna. W przypadku korekcji cylindrycznej różnica może dotyczyć tylko określonego kierunku lub dotyczyć określonych części pola widzenia,
np. w korekcji pryzmatycznej. Mówimy wtedy o anizometropii asymetrycznej.
Istnieje wiele innych technik pomiaru anizeikonii, z których niektóre wymagają minimalnego sprzętu i mogą być wykonane w standardowym gabinecie okulistycznym lub optometrycznym. Zazwyczaj testy te wykorzystują różne metody oddzielania dwóch obrazów, a następnie porównania kształtów i wielkości obrazów postrzeganych przez oczy.
Prawo Knappa
Anizeikonia występuje tylko wtedy, gdy oczy są używane razem i nie występuje, jeśli widzenie jest tłumione. Anizometropia nie powoduje również anizeikonii w specyficznych sytuacjach opisanych przez prawo Knappa, które w wolnym przekładzie brzmi: „Jeżeli soczewka korekcyjna zostanie umieszczona przed okiem w taki sposób, że jej druga płaszczyzna główna pokrywa się z płaszczyzną, w której leży ognisko przedmiotowe ametropowego oka, wielkość obrazu siatkówkowego będzie taka sama, jakby oko było emmetropowe”.
Zgodnie z powyższym anizometropia osiowa nie powoduje anizeikonii, gdy różnica refrakcyjna między oczami wynika wyłącznie z różnicy w długości osiowej gałki ocznej i gdy soczewka korygująca jest umieszczona w ognisku przedmiotowym oka, który znajduje się około 17 mm przed rogówką. Pomijając niepraktyczne założenie, aby umieszczać soczewkę korygującą w każdym przypadku w odległości 17 mm przed okiem, warto przypomnieć, że zazwyczaj anizometropia nie jest wyłącznie osiowa. Prawo Knappa przewiduje, że soczewki kontaktowe są idealnym rozwiązaniem w przypadku korekcji anizeikonii refrakcyjnej, natomiast okulary byłyby najlepszym wyborem w przypadku anizeikonii osiowej. Jednak prawo to nie uwzględnia anizeikonii siatkówkowej ani korowej oraz istniejących przeciwskazań do stosowania soczewek kontaktowych.
Soczewki okularowe w anizeikonii
Korygując wzrok za pomocą okularów, można modyfikować wielkość obrazu siatkówkowego poprzez zmianę: mocy
P1, d – grubości centralnej, e – odległości wierzchołkowej oraz współczynnika załamania światła n.
Jeżeli zatem chcemy zwiększyć
obraz, możemy:
- zwiększyć P1, czyli moc bazową soczewki,
- zwiększyć d, czyli grubość soczewki,
- zmniejszyć n, czyli współczynnik załamania materiału soczewki,
- zwiększyć e u nadwzrocznych, oddalając soczewkę od oka,
- zmniejszyć e u krótkowzrocznych, przybliżając soczewkę do oka.
Spośród wymienionych parametrów najistotniejszym pojedynczym czynnikiem wpływającym na wielkość obrazu jest krzywizna bazowa P1 soczewki.
W praktyce powiększenie obrazu w okularach jest obliczane głównie do porównywania powiększeń dwóch różnych soczewek lub dwóch południków tej samej soczewki. Aby zmniejszyć różnice powiększeń, zwykle modyfikuje się parametry konstrukcyjne soczewek. Im większa różnica mocy soczewek, tym większe zmiany będą konieczne. W przypadku konieczności zmiany powiększenia pomiędzy przekrojami głównymi soczewek należy zmodyfikować krzywizny P1 w jednym lub obu przekrojach, co dla soczewki o mocy sferycznej wymaga zastosowania soczewki bitorycznej.
Czasami podawanym argumentem przeciwko korekcji okularowej anizeikonii jest obawa, że mogą być nieestetyczne. Oczywiście zależy to od stopnia anizeikonii oraz wielkości oprawy. Zgoda na kompromis między wyglądem a korekcją zależy głównie od pacjenta i nasilenia objawów. Wielu pacjentów z anizeikonią jest w stanie poświęcić estetykę na rzecz większego komfortu widzenia obuocznego. Z uwagi na
fakt, że poprawa jakości widzenia wpływa na komfort życia, wczesne rozpoznanie tego problemu wzrokowego i umiejętne jego rozwiązanie przy użyciu pomocy optycznych jest niezwykle ważne.
Sławomir Nogaj
Laboratorium Fizyki Widzenia i Optometrii,
Wydział Fizyki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu,
Zakład Optometrii Katedry Chorób Oczu i Optometrii, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu
