Jaskra jest chorobą podstępną i bardzo niebezpieczną, która – szczególnie w początkowych stadiach – przebiega niemal bezobjawowo. Między innymi z tego względu ważną rolę w jej wykrywaniu i leczeniu odgrywają zarówno specjaliści zajmujący się badaniem narządu wzroku, jak i optycy, optometryści i cała branża optyczna. W niniejszym artykule przypominamy najważniejsze kwestie związane z tą chorobą, przede wszystkim z diagnostyką, leczeniem i sposobem postępowania z pacjentami z jaskrą , która w krajach rozwiniętych jest drugą najczęstszą (po zaćmie) przyczyną utraty wzroku.
Charakterystyka jaskry
Jaskra to grupa chorób oczu, które prowadzą do postępującego uszkodzenia i zaniku nerwu wzrokowego, a w efekcie do nieodwracalnej ślepoty. Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju jaskry i jej objawem jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe, ale należy pamiętać, że jaskra może rozwijać się także przy normalnym ciśnieniu w oku.
Postępująca jaskra początkowo najczęściej nie daje objawów. Choroba stopniowo ogranicza pole widzenia pacjenta, nie obniżając ostrości wzroku. Z tego powodu pacjent przez długi czas może nie dostrzegać problemu. Kiedy pole widzenia zostaje zawężone do tzw. widzenia lunetowego (obraz jest wtedy widziany jak „przez dziurkę od klucza”), zaczyna być to odczuwalne dla chorującego, ale przy takich objawach nerw wzrokowy jest już poważnie uszkodzony.
Najczęstszą postacią choroby jest jaskra pierwotna otwartego kąta (JPOK), która zazwyczaj przebiega powoli i bezboleśnie. Wyróżnia się także: jaskrę zamykającego się kąta, jaskrę wrodzoną, normotensyjną oraz wtórną, wynikającą z innych chorób oczu (np. zespołu pseudoeksfoliacji soczewki). To pokazuje, jak różnorodny może być obraz kliniczny tej choroby.
Czynniki ryzyka i objawy
Niestety nie ma jednej konkretnej przyczyny rozwoju jaskry. Znane są jednak czynniki ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby. Wśród tej grupy możemy wymienić:
- wiek pacjenta,
- uwarunkowania genetyczne (przypadki występowania jaskry w rodzinie),
- wady wzroku,
- zaburzenia gospodarki lipidowej,
- przewlekły stres,
- cukrzycę,
- choroby układu krążenia.
Jaskra w początkowej fazie najczęściej przebiega bezobjawowo, stąd tak ważne są regularne wizyty u lekarza okulisty i wykonywanie badań profilaktycznych. Pacjenci dotknięci jaskrą mogą przez wiele lat nie dostrzegać rozwijającego się problemu, a chorobę zauważyć dopiero wtedy, gdy znacząco wpłynie ona na układ wzrokowy i zawęzi pole widzenia. Zaawansowana jaskra zmniejsza pole widzenia i prowadzi do tzw. widzenia lunetowego oraz wpływa na pogorszenie wzroku. Jeśli na jakimś etapie rozwoju choroby kąt przesączania się zamknie, mogą pojawić się gwałtowne objawy, takie jak: silny ból głowy i oka, nudności, wymioty, znaczne pogorszenie widzenia. Zaczerwienione, bolesne oko zawsze powinno być powodem do niepokoju i pilnej konsultacji z lekarzem okulistą. Ostre zamknięcie kąta przesączania niekiedy jest przez pacjentów błędnie interpretowane jako zapalenie spojówek, dlatego bardzo ważną rolę odgrywa tutaj dokładna diagnostyka przeprowadzona przez lekarza okulistę.
Diagnostyka jaskry – kluczowa rola OCT
Wczesne wykrycie jaskry to wyzwanie diagnostyczne, które wymaga zaawansowanych narzędzi oraz multidyscyplinarnej współpracy. Podstawowe badania w diagnostyce jaskry obejmują: pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego (tonometria), badanie dna oka z oceną wyglądu tarczy nerwu wzrokowego, badanie OCT, RNFL i GCC oraz perymetrię, czyli badanie pola widzenia, które pozwala wykrywać ubytki charakterystyczne dla uszkodzenia nerwu wzrokowego. Diagnostykę jaskry uzupełnia gonioskopia – umożliwia ona ocenę kąta przesączania, co pomaga w różnicowaniu typów jaskry.
Podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe jest jednym z głównych objawów jaskry, ale nie zawsze występuje ono w normotensyjnej postaci tej choroby. Prawidłowe ciśnienie w oku nie powinno zatem uśpić czujności specjalisty wykonującego badania.
Badanie OCT to złoty standard w monitorowaniu zmian strukturalnych w obrębie nerwu wzrokowego. Powinno być wykonywane u każdego pacjenta z podejrzeniem jaskry oraz w trakcie monitorowania jej przebiegu. Diagnostyka OCT umożliwia precyzyjną ocenę grubości warstwy włókien nerwowych na tarczy nerwu wzrokowego (RNFL) i kompleksu komórek zwojowych. Regularne wykonywanie badań OCT pozwala wykryć subtelne zmiany jeszcze przed pojawieniem się jakichkolwiek ubytków w polu widzenia.
Leczenie jaskry
Leczenie jaskry ma na celu zapobieganie dalszej utracie wzroku poprzez zmniejszenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Do najczęściej stosowanych metod leczenia jaskry należy farmakoterapia – stosowanie kropli obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe. U większości pacjentów, u których odpowiednio wcześnie wdrożona zostanie farmakoterapia i którzy regularnie poddają się badaniom wzroku u lekarza okulisty, udaje się utrzymać jakościową i funkcjonalną ostrość widzenia. Pacjenci, u których zdiagnozowano jaskrę otwartego kąta, kierowani są często w pierwszej kolejności na zabieg SLT (selektywna laserowa trebekuloplastyka), którego celem jest ułatwienie odpływu cieczy wodnistej i obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego. Dzięki temu zabiegowi pacjenci przez wiele lat nie muszą stosować kropli do oczu. W zaawansowanych przypadkach stosowane są metody chirurgiczne.
Ważna rola optyków
Optycy i specjaliści zdrowia oczu odgrywają kluczową rolę w edukowaniu pacjentów, promowaniu badań profilaktycznych oraz wczesnym wykrywaniu jaskry, ponieważ świadomość społeczna na temat tej choroby jest niska, a sama choroba najczęściej przebiega bezobjawowo.
W Polsce wielu ludzi nosi okulary lub soczewki kontaktowe. Osoby te regularnie odwiedzają salony optyczne. Przy okazji takich wizyt warto uświadamiać pacjentów, jak ważna jest profilaktyka zdrowia oczu i wykonywanie regularnych badań narządu wzroku. Zaleca się, aby osoby dorosłe bez problemów zdrowotnych kontrolowały się u lekarza okulisty co najmniej raz na dwa lata, a osoby po 60. roku życia lub z czynnikami ryzyka – raz w roku.
Optycy, którzy są często pierwszymi osobami, z którymi styka się pacjent dotknięty problemem ze wzrokiem, mogą i powinni podkreślać na każdym kroku znaczenie regularnych badań okulistycznych, a w przypadku zauważenia jakichkolwiek niepokojących sygnałów – kierować pacjentów na specjalistyczna diagnostykę w gabinecie okulistycznym. Regularne badania przesiewowe, w szczególności u pacjentów z grup ryzyka, mogą znacząco ograniczyć rozwój jaskry i zmniejszyć liczbę przypadków nieodwracalnej ślepoty.
Wczesne wykrycie jaskry, nowoczesne technologie diagnostyczne i indywidualne podejście do pacjenta to fundamenty skutecznej opieki nad osobami zagrożonymi utratą wzroku. Jako specjaliści mamy obowiązek działać proaktywnie, aby każdy trafiający do nas pacjent miał szansę na zachowanie jak najlepszego widzenia przez całe życie.
Powyższy artykuł ma charakter informacyjny i poradnikowy, jednak nie obejmuje wszystkich aspektów związanych z tematyką jaskry. Ma on jednak stanowić zachętę do zgłębiania tego zagadnienia przez optyków i optometrystów.
