Coraz więcej młodych osób zmaga się z pogarszającą się ostrością widzenia na odległość, co nie tylko utrudnia codzienne funkcjonowanie, ale również zwiększa ryzyko poważnych problemów ze wzrokiem w przyszłości.
Badania pokazują, że liczba dzieci z krótkowzrocznością systematycznie rośnie, szczególnie w krajach rozwiniętych, gdzie styl życia oparty na intensywnym korzystaniu z ekranów i ograniczonym czasie spędzanym na świeżym powietrzu sprzyja rozwojowi tej wady wzroku.
W niniejszym artykule przyjrzymy się przyczynom dynamicznego wzrostu liczby przypadków krótkowzroczności u młodych osób, przeanalizujemy główne czynniki ryzyka rozwoju tej wady oraz omówimy sposoby kontrolowania progresji krótkowzroczności. Odpowiemy również na pytanie o to, jakie nawyki mogą pomóc dzieciom i ich rodzicom w ochronie wzroku oraz czy można skutecznie zahamować rozwój krótkowzroczności.
Krótkowzroczność u dzieci i młodzieży
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu krótkowzroczność była uważana za stosunkowo rzadką wadę wzroku, zwłaszcza wśród dzieci. Dziś jednak statystyki nie pozostawiają złudzeń – liczba przypadków krótkowzroczności wśród najmłodszych rośnie w alarmującym tempie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) do 2050 roku nawet połowa populacji na świecie może być dotknięta miopią, a największy wzrost liczby przypadków obserwuje się wśród dzieci i nastolatków.
Zjawisko to jest szczególnie widoczne w krajach azjatyckich, gdzie w niektórych regionach aż 80–90% młodzieży ma zdiagnozowaną krótkowzroczność. Problem ten narasta jednak również w Europie i Ameryce Północnej, gdzie jeszcze kilka dekad temu krótkowzroczność dotyczyła głównie osób dorosłych, a dziś staje się powszechna już wśród kilkuletnich dzieci. Specjaliści biją na alarm i podkreślają, że styl życia młodego pokolenia ma kluczowy wpływ na rozwój tej wady wzroku.
Głównym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu liczby przypadków krótkowzroczności jest zmiana warunków, w jakich dzieci funkcjonują na co dzień. Coraz więcej czasu dzieci i młodzież spędzają w pomieszczeniach, przed ekranami komputerów, smartfonów i tabletów, co wiąże się z długotrwałym skupianiem wzroku na bliskich odległościach. Jednocześnie spada ilość czasu przeznaczanego na aktywność na świeżym powietrzu, co według badań ma istotne znaczenie w hamowaniu rozwoju krótkowzroczności.
Miopia pociąga za sobą konieczność korzystania z jednej z dostępnych form korekcji wzroku (okularów lub soczewek kontaktowych), jednak należy pamiętać, że duża krótkowzroczność zwiększa także ryzyko poważnych powikłań i chorób narządu wzroku, takich jak zwyrodnienie lub odklejenie siatkówki czy jaskra, co może nawet prowadzić do utraty wzroku w przyszłości. Dlatego tak ważne jest, aby zwracać uwagę na czynniki ryzyka i wdrażać strategie, które mogą spowolnić lub nawet zatrzymać rozwój tej wady u dzieci.
Czynniki ryzyka
Rozwój krótkowzroczności u dzieci i młodzieży może być efektem zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych. Nie mamy oczywiście wpływu na dziedziczone predyspozycje, ale coraz więcej badań pokazuje, że odpowiedni styl życia może znacząco spowolnić progresję tej wady wzroku.
Jednym z kluczowych czynników ryzyka rozwoju krótkowzroczności jest obciążenie genetyczne: jeśli jedno z rodziców ma krótkowzroczność, prawdopodobieństwo jej wystąpienia u dziecka wynosi około 30%, a jeśli oboje rodzice są krótkowzroczni, ryzyko to wzrasta nawet do 60%. Oznacza to, że dzieci z rodzin, w których występuje ta wada wzroku, powinny być objęte szczególną opieką i regularnymi badaniami wzroku, aby jak najwcześniej wdrożyć działania kontrolujące postęp krótkowzroczności.
Środowiskowe czynniki rozwoju krótkowzroczności są równie istotne i często to właśnie one powodują rozwój tej wady u dzieci bez obciążenia genetycznego. Największym zagrożeniem dla wzroku najmłodszych jest długotrwałe skupianie wzroku na bliskich odległościach, np. podczas korzystania z ekranów smartfonów, komputerów czy tabletów. Brak regularnych przerw w pracy wzrokowej prowadzi do nadmiernego napięcia akomodacyjnego i może przyspieszać wydłużanie się gałki ocznej, co jest główną przyczyną krótkowzroczności osiowej.
Naukowcy podkreślają, że kluczowym czynnikiem hamującym rozwój krótkowzroczności jest spędzanie czasu na świeżym powietrzu. Badania pokazują, że wśród dzieci przebywających na zewnątrz przez co najmniej dwie godziny dziennie występuje znacznie mniejsze ryzyko rozwoju krótkowzroczności niż w grupie dzieci, które większość dnia spędzają
w zamkniętych pomieszczeniach. Naturalne światło stymuluje prawidłowy rozwój oka i pomaga regulować procesy biochemiczne związane z jego wzrostem.
W celu ograniczenia progresji krótkowzroczności specjaliści zalecają również stosowanie specjalnych metod terapeutycznych. Coraz większą popularność zyskują soczewki kontaktowe i okulary spowalniające rozwój wady, które wykorzystują technologie zmieniające sposób ogniskowania światła w oku. Inną skuteczną metodą jest terapia atropiną w niskich dawkach, która zmniejsza napięcie akomodacyjne i może skutecznie hamować wydłużanie się gałki ocznej. U niektórych dzieci zaleca się także ortokorekcję – stosowanie specjalnych soczewek twardych na noc, które korygują kształt rogówki i umożliwiają ostre widzenie w ciągu dnia bez potrzeby noszenia okularów.
Wprowadzenie zdrowych nawyków, takich jak ograniczenie czasu spędzanego przed ekranami, regularne przerwy w pracy wzrokowej i zwiększenie aktywności na świeżym powietrzu, może mieć kluczowe znaczenie w spowolnieniu postępu krótkowzroczności u dzieci. Świadomość rodziców i ich zaangażowanie w dbanie o wzrok najmłodszych to jeden z najważniejszych kroków w walce z epidemią miopii.
Styl życia i higiena wzroku
Odpowiednia profilaktyka krótkowzroczności u dzieci nie polega jedynie na korekcji wzroku, ale także na wprowadzeniu zdrowych nawyków, które mogą znacząco wpłynąć na spowolnienie progresji wady. Kluczowe znaczenie ma równowaga między czasem spędzanym na aktywnościach wymagających intensywnej pracy wzrokowej a odpoczynkiem dla oczu.
Zasada „20–20–20”
Jednym z najprostszych, a jednocześnie najskuteczniejszych nawyków jest stosowanie zasady „20–20–20”, według której po każdych 20 minutach pracy z bliskiej odległości dziecko powinno zrobić 20-sekundową przerwę, podczas której będzie spoglądać na obiekt oddalony o co najmniej 6 metrów. Pomaga to zmniejszyć napięcie akomodacyjne i zmniejsza ryzyko nadmiernego wydłużania się gałki ocznej.
Rodzice powinni również zwracać uwagę na to, jak dużo czasu ich dzieci spędzają przed ekranami urządzeń elektronicznych. Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, aby dzieci do 5. roku życia nie korzystały z ekranów dłużej niż godzinę dziennie; z kolei czas ekranowy u starszych dzieci powinien być kontrolowany i przeplatany aktywnościami na świeżym powietrzu. Długotrwałe wpatrywanie się w ekrany smartfonów i tabletów, zwłaszcza z bardzo bliskiej odległości, jest jednym z najistotniejszych czynników przyspieszających rozwój krótkowzroczności.
Warto także zwrócić uwagę na odpowiednie oświetlenie podczas nauki i czytania. Niewystarczająca ilość światła może powodować dodatkowe zmęczenie oczu i prowadzić do częstszego mrużenia, co w dłuższej perspektywie może sprzyjać pogłębianiu się wady wzroku. Optymalne jest korzystanie z naturalnego światła dziennego oraz dobrze dobranego oświetlenia sztucznego, które nie powoduje nadmiernych kontrastów i nie męczy oczu.
Znaczenie regularnych badań wzroku
Regularne badania okulistyczne i optometryczne są kluczowym elementem dbania o wzrok dziecka. Nawet jeśli dziecko nie zgłasza problemów ze wzrokiem, warto przeprowadzać kontrolne badania co najmniej raz w roku, aby móc wykryć ewentualne wady na jak najwcześniejszym etapie. W przypadku dzieci z już zdiagnozowaną krótkowzrocznością monitoring progresji wady jest niezbędny do odpowiedniego dostosowania metod korekcji i ewentualnego wdrożenia działań spowalniających jej rozwój.
Wprowadzenie tych zasad do codziennego życia może znacząco wpłynąć na zdrowie oczu dzieci i pomóc w ograniczeniu rozwijającej się epidemii krótkowzroczności. Świadomość rodziców, edukacja dzieci i regularna kontrola wzroku to najlepsze narzędzia w walce z postępującą miopią.
Magdalena Moczulska
optyczka, optometrystka, autorka bloga i kanału na portalu YouTube
