Czy czyste soczewki są zdezynfekowane? O różnicach w pozornie podobnych funkcjach

Dezynfekcja

Dezynfekcja to zwalczanie drobnoustrojów (wirusów, bakterii, grzybów, pierwotniaków), które, gdy pozostaną na powierzchni soczewki kontaktowej, mogą prowadzić do infekcji oka. W przypadku rozwiązań wielofunkcyjnych funkcję dezynfekującą zapewniają konserwanty. Najczęściej stosowanymi konserwantami nowej generacji są np. PHMB, Poliquad (PQ-1), Aldox, Aleksydyna (Alex). Różnią się one od dawniejszych konserwantów (Thimerosal, chloroheksydyna) m.in. masą cząsteczkową. Molekuły konserwantów o mniejszych rozmiarach w przypadku płynów starszej generacji były absorbowane przez materiał soczewki kontaktowej i mogły częściej prowadzić do reakcji alergicznych i toksycznych [1]. Rozwiązania oksydacyjne konserwantów nie posiadają, a czynnikiem dezynfekującym jest w nich nadtlenek wodoru, który w procesie pielęgnacji rozkłada się na wodę i tlen. Każdy z tych czynników charakteryzuje się swoistym spektrum działania, ale o skuteczności dezynfekcji zawsze mówimy z perspektywy całego płynu. Aby tę skuteczność ocenić, korzysta się ze skali redukcji log. Jest to matematyczny termin, który stosuje się do określania ilości wyeliminowanych drobnoustrojów podczas procedury dezynfekcji. Wartość tę oblicza się w następujący sposób:

N0 – ilość konkretnego drobnoustroju przed działaniem czynnika dezynfekującego,

N – ilość konkretnego drobnoustroju po działaniu czynnika dezynfekującego.

Po przeliczeniu na wartości procentowe 1log świadczy o wyeliminowaniu 90% drobnoustroju, 2 log – 99%, 3 log – 99,9% itd. [2]

Zakładając, czysto hipotetycznie, że na soczewce kontaktowej znajduje się 1 000 000 bakterii pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa), a skuteczność dezynfekcji płynu to 4 log, po jego zastosowaniu na powierzchni soczewki zostanie 100 bakterii. Ważne, aby pamiętać, że nie można mówić o skuteczności danego rozwiązania przeciwko grupie bakterii, grzybów czy wirusów. Efektywność eliminowania drobnoustrojów w skali log zawsze odnosi się do konkretnego gatunku. Zgodnie z wytycznymi Agencji Żywności i Leków (FDA) powiadomieniem 510(k), dotyczącym produktów do pielęgnacji soczewek kontaktowych, skuteczność dezynfekcji powinna standardowo zostać przedstawiona dla 5 drobnoustrojów [3]:

bakterii:

1. Pseudomonas aeruginosa (pałeczka ropy błękitnej),

2. Staphylococcus aureus (gronkowiec złocisty),

3. Serratia marcescens (pałeczka krwawa), grzybów:

4. Candida albicans (bielnik biały),

5. Fusarium solani (grzyb z rodziny gruzełkowatych).

W zależności od spełnianych kryteriów opisanych w normie ISO 14729 płyn może być określany jako dezynfekujący płyn do pielęgnacji soczewek kontaktowych (MPDS) lub płyn, którego zastosowanie jest częścią procesu dezynfekcji (MPS) [4]. Dla płynów oksydacyjnych najczęściej przedstawia się dane dla tych samych drobnoustrojów zgodnie z FDA 510(k). Rysunek 1 przedstawia skuteczność płynu MPDS Biotrue dla określonych wyżej drobnoustrojów [5].

Czyszczenie

Czyszczenie soczewek to określenie, które może być rozumiane na dwa sposoby. I oba są poprawne! Z jednej strony nawiązuje ono do procedury, którą należy wykonać, aby bezpiecznie korzystać z soczewek kontaktowych, z drugiej mówi bezpośrednio o usuwaniu zanieczyszczeń oraz osadów. Oba stwierdzenia nie odnoszą się dokładnie do tego samego, a składnikami, które odpowiadają za czyszczenie, są zazwyczaj: surfaktanty, związki chelatujące oraz dodatkowe składniki, które mogą pełnić funkcję pomocniczą w usuwaniu konkretnych rodzajów osadów (np. białkowych). Surfaktanty to środki powierzchniowo czynne (z ang. surface active agents), które składają się z dwóch części – hydrofobowej końcówki (odpychającej płyny) oraz hydrofilowej głowy (przyciągającej płyny) [rys. 2A]. Części hydrofobowe surfaktantów przyciągane są przez inne struktury hydrofobowe, np. osad na soczewce kontaktowej [rys. 2B]. W międzyczasie część hydrofilowa tej substancji jest cały czas przyciągana przez roztwór i tworzy się siła ssąca, odpychająca wspomniany osad z powierzchni soczewki [rys. 2C]. Gdy depozyt zostanie całkowicie oderwany, jest on obudowywany przez kolejne cząsteczki surfaktantu i tworzy się tzw. micela [rys. 2D]. W takiej formie osad może zostać zemulgowany [6]. Schemat opisanego powyżej procesu został przedstawiony na rys. 2.

Rysunek 2. Schemat działania surfaktantu w kontakcie z osadem na powierzchni
soczewki kontaktowej.

W płynach mogą znajdować się różne surfaktanty, ale najczęściej stosowanym jest poloksamina. Innym składnikiem, który znajduje się we wszystkich płynach wielofunkcyjnych czołowych producentów, jest EDTA (kwas etylenodiaminotetraoctowy) lub jedna z jego soli (np. wersenian disodu). Jest to związek chelatujący, którego zadaniem jest wiązanie jonów metali lekkich
(np. wapnia), które, łącząc się na powierzchni soczewki z białkiem, mogłyby utrudniać usunięcie osadów. Rysunek 3 przedstawia złogi wapniowe na powierzchni soczewki kontaktowej.

Rysunek 3. Osady wapniowe na powierzchni miękkiej soczewki kontaktowej.
Źródło: Bausch+Lomb.

Związki chelatujące dodatkowo podnoszą skuteczność dezynfekcji, gdyż jony wapnia pełnią ważną rolę w regulacji metabolizmu ścian komórkowych drobnoustrojów [6]. Niekiedy w płynach stosuje się również dodatkowe substancje, które wspomagają usuwanie osadów, np. Hydranate (rodzaj fosfonianu), który niszczy mosty białkowe, ułatwiając usunięcie zdenaturowanych osadów.

Zarówno składniki odpowiedzialne za czyszczenie, jak i dezynfekcję są kluczowe, gdyż dzięki nim płyn może być z powodzeniem stosowany przez naszych pacjentów. Niezależnie jednak od tego, jak wiele substancji opisanych powyżej zawiera konkretne rozwiązanie, nie należy zapominać o konieczności wykonywania procedury pocierania i płukania (czyszczenia mechanicznego) zgodnie z zaleceniami producenta. Udowodniono, że czynności te zwiększają skuteczność dezynfekcji oraz usuwania osadów zarówno w soczewkach miękkich, jak i sztywnych gazoprzepuszczalnych [7].

Soczewki kontaktowe i płyny do ich pielęgnacji są wyrobami medycznymi w rozumieniu Ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych.