Warto jednak podkreślić, że wśród chorób XXI w. znajdują się również schorzenia narządu wzroku, takie jak zaćma czy jaskra. W obliczu starzenia się populacji
Polski i Europy problem ten staje się coraz bardziej aktualny.
Dzięki postępowi cywilizacyjnemu wzrósł komfort naszego życia, zyskaliśmy też nowy poziom dobrobytu i bezpieczeństwa, rozwój ten ma wszakże swoją cenę. Choroby XXI w., będące bezpośrednim efektem dynamicznych procesów urbanizacji i cyfryzacji oraz degradacji środowiska naturalnego, odpowiadają dziś za ok. 80% zgonów. Przyczyniają się do znacznego pogorszenia jakości naszego życia i skrócenia jego długości. Dziś walka z nimi to już nie tylko kwestia zdrowotna, ale przede wszystkim – wyzwanie społeczne.
Jak zauważają autorzy raportu przygotowanego przez Instytut Ochrony Zdrowia1, najważniejszą konsekwencją dysfunkcji wzroku jest niepełnosprawność chorego, której następstwa wpływają na różne sfery jego funkcjonowania. Problemy z widzeniem przekładają się na zwiększoną ilość upadków i złamań, generują także trudności z samodzielną realizacją czynności życia codziennego. Wszystko to z kolei może prowadzić do izolacji bądź wykluczenia społecznego, a w efekcie do konieczności korzystania przez chorego ze wsparcia psychologicznego bądź psychiatrycznego. Jeśli dołożymy do tego niski poziom świadomości społeczeństwa w zakresie zagrożeń wynikających z niewłaściwych nawyków, stanie się jasne, dlaczego profilaktyka chorób narządu wzroku
nigdy nie była tak istotna, jak obecnie.
Choroby oczu w XXI w.
Zgodnie z definicją za chorobę cywilizacyjną uznajemy schorzenie, które występuje globalnie i powszechnie, a jego źródłem nie jest zakażenie. Wśród chorób cywilizacyjnych XXI w. dotyczących oczu wymienia się zaćmę i jaskrę, odpowiadających wg WHO2 za odpowiednio 33% oraz 3,5% przypadków upośledzenia narządu wzroku u globalnej populacji ludzkiej.
Warto podkreślić, że większość chorób cywilizacyjnych, np. miażdżyca, nadciśnienie tętnicze czy otyłość, ma charakter ogólnoustrojowy, co oznacza, że wpływa negatywnie również na narząd wzroku. Dobrym przykładem jest cukrzyca i wywoływana przez nią retinopatia cukrzycowa. Również jaskra i zaćma mogą rozwinąć się jako efekt innych chorób cywilizacyjnych.
W przypadku zaćmy (zwanej także kataraktą i polegającej na zmętnieniu soczewki oka) mamy do czynienia z dolegliwością związaną z procesem starzenia się organizmu. Stosunkowo łatwa do zdiagnozowania, zaćma jest obecnie skutecznie leczona dzięki refundowanym zabiegom chirurgicznego usunięcia zmętniałej soczewki i zastąpienia jej sztuczną soczewką wewnątrzgałkową.
Z kolei leczenie jaskry, drugiej z chorób cywilizacyjnych oczu, jest bardziej skomplikowane. Schorzenie to nierzadko rozwija się przez długi czas, nie dając żadnych niepokojących objawów aż do momentu, gdy stopniowo narastające ubytki w polu widzenia nie obejmą swym zasięgiem widzenia centralnego i pacjent nagle przestaje widzieć.
Zagrożenia dla wzroku
W kontekście chorób cywilizacyjnych oczu coraz więcej mówi się współcześnie o syndromie widzenia komputerowego (ang. Computer Vision Syndrome, CVS) oraz o wiążącym się z nim cyfrowym zmęczeniu wzroku (ang. Digital Eye Strain, DES). Urządzenia elektroniczne stały się nieodłączną częścią naszego codziennego życia – to głównie przed ekranami telewizorów, komputerów, tabletów czy smartfonów pracujemy, uczymy się i relaksujemy.
Istnieją oczywiście rekomendacje dotyczące maksymalnego czasu spędzanego przed ekranem, mające szczególne znaczenie w przypadku dzieci (w wieku wczesnoszkolnym – 60 minut dziennie, nastolatki – nie więcej niż 4 godziny dziennie), jednak w ostatnich latach okazały się one niemożliwe do przestrzegania. Nawet przy najlepszych chęciach w obliczu wybuchu pandemii i przejścia na nauczanie oraz pracę zdalną dla większości osób odcięcie od komputera wiązałoby się z pozbawieniem się dostępu do zarobków i wiedzy.
Mimo to nie wolno zapominać, że korzystanie z urządzeń elektrycznych przez większą część dnia wpływa na narząd wzroku. Długotrwałe narażanie oczu na tzw. światło niebieskie (emitowane przez wszystkie urządzenia elektroniczne) może prowadzić do zaburzenia procesów metabolicznych w siatkówce oka i w konsekwencji do uszkodzenia jej komórek. Wzmaga to ryzyko rozwoju takich chorób jak: zwyrodnienie plamki żółtej, zaćma bądź jaskra.
Optyka w służbie profilaktyki
Syndrom widzenia komputerowego lub cyfrowe zmęczenie wzroku dawać może wiele symptomów, ponieważ w wyniku nadużywania urządzeń emitujących niebieskie światło cierpi nie tylko zmysł wzroku. Ich efektem mogą być też problemy ze snem, bóle głowy, karku, mięśni. W obrębie oczu najszybciej i najbardziej powszechnie występującym objawem jest zespół suchego oka, czyli grupa dolegliwości wynikających z upośledzenia naturalnego procesu nawilżania powierzchni gałki ocznej. Są one skutkiem obniżonej częstotliwości mrugania podczas korzystania z urządzeń elektronicznych.
Jak im przeciwdziałać? Po pierwsze, podczas wielogodzinnej pracy przy komputerze zalecane jest robienie przerw i przenoszenie wzroku w dal. Po drugie, prócz regularnych ćwiczeń narządu wzroku warto stosować tzw. soczewki biurowe z powłokami antyrefleksyjnymi, chroniącymi oczy przed nadmiernym promieniowaniem niebieskim. Po trzecie, można regularnie, w celach profilaktycznych, używać kropli nawilżających do oczu; tzw. sztuczne łzy sprawdzą się również wtedy, gdy typowe objawy zespołu suchego oka, takie jak uczucie pieczenia, piasku pod powiekami czy utrata ostrości widzenia, dają już o sobie znać.
Choć skutki postępu cywilizacyjnego mogą mieć wpływ na nasze zdrowie, pamiętajmy, że umożliwia nam on jednocześnie dostęp do wiedzy w zakresie profilaktyki chorób, w tym dotyczących oczu. Zwiększoną świadomość na temat skutków nieprawidłowych nawyków, np. związanych z długotrwałą pracą przed ekranami urządzeń elektronicznych, możemy przekuć na odpowiednio wczesne wdrożenie środków zapobiegawczych. Uzyskanie wpływu na jakość naszego życia i zdrowia jest jedną z ważniejszych zdobyczy cywilizacyjnych.
1 Choroby oczu − problem zdrowotny, społeczny oraz wyzwanie cywilizacyjne w obliczu starzenia się populacji, https://spartanska.pl/wp-content/uploads/raport_choroby_oczu.pdf.
2 World report on vision, www.apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/328717/9789241516570-eng.pdf.
