Jaskra to choroba, która przez długi czas może rozwijać się bezobjawowo, prowadząc do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i utraty widzenia. Dlatego tak ważne jest wczesne wykrycie zmian jaskrowych. Jednym z najskuteczniejszych narzędzi diagnostycznych wykorzystywanych w tym celu jest badanie OCT (ang. optical coherence tomography). To nieinwazyjna, bezkontaktowa metoda obrazowania struktur oka, która umożliwia uzyskanie przekrojów siatkówki o bardzo wysokiej rozdzielczości. Działa na zasadzie interferometrii – wykorzystując światło rozproszone przez tkanki oka, tworzy trójwymiarowe obrazy przekrojowe, pozwalające ocenić grubość i strukturę warstw siatkówki, w tym warstwy włókien nerwowych (RNFL) i komórek zwojowych siatkówki (GCC).
OCT jest jedną z najszybciej rozwijających się i najbardziej obiecujących technik diagnostycznych w okulistyce. Do wielu zalet, takich jak: wysoka czułość i swoistość badania, precyzja obrazowania struktur oka czy możliwość diagnozowania licznych schorzeń, należy dodać duży potencjał automatyzacji badania oraz interpretacji wyników (także przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji). Dynamiczny rozwój technologii OCT sprawia, że na rynku pojawiają się coraz bardziej zaawansowane, a jednocześnie przystępne cenowo urządzenia. To otwiera drogę do upowszechnienia badania, które jeszcze niedawno było dostępne wyłącznie w wybranych klinikach. Dziś realna staje się wizja szerokiego zastosowania OCT jako wiarygodnego badania przesiewowego – także w regionach o ograniczonym dostępie do lekarzy specjalistów.
Co istotne, badanie OCT może być przeprowadzane przez przeszkolonego technika lub optometrystę, a wyniki przekazywane cyfrowo do ośrodków diagnostycznych. Wstępna selekcja obrazów z odchyleniami od normy, realizowana przez algorytmy AI, pozwala odciążyć system ochrony zdrowia – diagności skupiają się na przypadkach wymagających interwencji, a pacjenci zyskują szansę na wczesne rozpoznanie.
Jak wielkie ma to znaczenie, widać wyraźnie na przykładzie jaskry (glaucoma), przewlekłej choroby prowadzącej do uszkodzenia nerwu wzrokowego (neuropatii), której skutkiem jest postępujące ograniczenie pola widzenia.
Głównym czynnikiem ryzyka wystąpienia neuropatii jaskrowej jest zbyt wysokie ciśnienie śródgałkowe.
Pojawia się ono w wyniku zaburzenia równowagi między produkcją a odpływem cieczy wodnistej przez kąt przesączania do układu żylnego. Standardowa diagnostyka umożliwiająca wykrycie jaskry to pomiar ciśnienia śródgałkowego, badanie pola widzenia oraz badanie nerwu wzrokowego oftalmoskopem albo lampą szczelinową. Rzecz w tym, że wzrost ciśnienia śródgałkowego może mieć charakter okresowy i umknąć podczas rutynowych kontroli, a zmiany w polu widzenia czy obrazie dna oka, widoczne w oftalmoskopii, mogą wystąpić w stosunkowo zaawansowanej fazie choroby. Właśnie tutaj ujawnia się przewaga badania OCT.
Badanie OCT dostępne na wyciągnięcie palca!
Poznaj MAESTRO 2 – w pełni zautomatyzowane urządzenie OCT z opcjonalną angiografią OCT-A, które przenosi nowoczesną diagnostykę na nowy poziom wygody i precyzji.
Dzięki kolorowym zdjęciom dna oka, wykonywanym bez konieczności rozszerzania źrenic, badanie jest szybkie, komfortowe i bezinwazyjne. Szeroki skan – wide field – umożliwia kompleksową analizę jaskry (RNFL i GCL) oraz jednoczesną ocenę plamki żółtej, a wszystko to w jednym przebiegu!
Zaawansowany raport jaskrowy opracowany wg wytycznych dr Hooda dostarcza szczegółowych i czytelnych danych diagnostycznych. Funkcja follow-up pozwala na precyzyjne porównanie wyników w czasie, wykonując skan siatkówki dokładnie w tym samym miejscu. Jako dodatkowe opcje dostępne są również pomiary grubości rogówki i kąta przesączania, a rozbudowane narzędzia analityczne oraz szeroka gama raportów wspierają pełną diagnostykę.
Dzięki obrotowemu, uchylnemu ekranowi dotykowemu obsługa urządzenia jest niezwykle intuicyjna i wygodna – z dowolnej pozycji, zarówno siedzącej, jak i stojącej. Kompaktowa konstrukcja pozwala ponadto na optymalizację przestrzeni w gabinecie.
MAESTRO 2 – Twoje wsparcie w nowoczesnej okulistyce!
Diagnostyka
OCT, choć mniej dostępne niż tonometria, pozwala na wykrycie bardzo subtelnych, często wczesnych zmian patologicznych w obrębie nerwu wzrokowego. Są one trwałe i widoczne niezależnie od wahań ciśnienia, stanowiąc pewny dowód istnienia choroby, nawet zanim pojawią się objawy subiektywne czy ubytki w polu widzenia.
Badanie OCT umożliwia ocenę grubości warstwy włókien nerwowych siatkówki wokół tarczy nerwu wzrokowego (RNFL, ang. retinal nerve fiber layer), ocenę samej tarczy i parametrów takich jak cupping, czyli zagłębienie tarczy, a także analizę komórek zwojowych siatkówki (GCC, ang. ganglion cell complex).
Zmniejszenie grubości RNFL lub GCC może świadczyć o uszkodzeniu komórek nerwowych typowym dla jaskry. W obrazie OCT można śledzić kolejność zmian: od ścieńczenia warstwy splotowatej wewnętrznej (IPL), przez warstwę komórek zwojowych (GCL), aż po warstwę włókien nerwowych (NFL).
Patologiczne zmiany nerwu wzrokowego mogą być bardzo dyskretne, zwłaszcza w początkowej fazie choroby, w której zniszczenia nie powodują jeszcze zauważalnej utraty widzenia. W przeciwieństwie, do wzrostu ciśnienia, który można przeoczyć wykonując badanie w okresie normotensji, zmiany w obrębie nerwu wzrokowego są permanentne. Stanowią trwały, zawsze widoczny dowód istnienia choroby.
Jednym z dostępnych sposobów wczesnego wykrywania jaskry jest badanie komórek zwojowych siatkówki (GCC), które odpowiadają za przekazywanie informacji do ciała kolankowatego bocznego1. Uszkodzenie tych komórek świadczy o postępowaniu jaskry. Rozpoznanie patologii na podstawie badania pola widzenia z reguły jest późne. Czasami pierwsze zauważalne mroczki pojawiają się, gdy zostanie uszkodzonych nawet 40% komórek GCC.
Warto wskazać na jeszcze jedną przewagę OCT – jeśli dysponujemy wcześniejszymi badaniami, możemy porównać je z bieżącym stanem oka, co pozwala nie tylko wykryć zmiany, ale też monitorować ich progresję.
AI w praktyce OCT
Obecnie co najmniej kilka ośrodków badawczych udostępnia zestaw materiałów porównawczych (wyniki obrazowania OCT), które można wykorzystywać do trenowania algorytmów AI w rozpoznawaniu objawów jaskry. Modele głębokiego uczenia, takie jak SqueezeNet, ResNet18 czy VGG16, wykazują coraz większą skuteczność w automatycznym rozpoznawaniu objawów jaskry2.
To ważna informacja także dla praktyków – rosnące zainteresowanie tym tematem przekłada się na szybki rozwój narzędzi, które w niedalekiej przyszłości mogą stać się standardem w gabinetach optycznych. Automatyczny screening wyników OCT z wykorzystaniem AI to szansa na jeszcze wcześniejsze wykrywanie jaskry i skuteczniejsze kierowanie pacjentów do dalszej diagnostyki.
Podsumowanie
OCT to jedno z najważniejszych osiągnięć technologicznych w okulistyce ostatnich dekad. Dzięki niemu możliwe jest wykrycie zmian jaskrowych na bardzo wczesnym etapie, zanim dojdzie do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Jego zalety – precyzja, możliwość automatyzacji i integracji z AI, a także coraz większa dostępność – czynią z niego badanie przyszłości, także w codziennej praktyce optycznej. Optycy i optometryści powinni śledzić rozwój tej technologii, porównywać parametry dostępnych urządzeń i korzystać z wiedzy oferowanej przez producentów, dystrybutorów oraz branżowe wydarzenia i publikacje.
Piotr Kołaczek
autor specjalizuje się w tematyce naukowo-technicznej oraz w artykułach przybliżających wykorzystywanie nowych technologii i innowacyjnych rozwiązań m.in. w branży optycznej
